Tijdens de tentoonstelling hebben we een serie van 7 lezingen georganiseerd over de kaart van Leiden en aanverwante onderwerpen. Onderstaand daarvan het overzicht met een korte inhoud.

6 februari 2008
De stad als geheugenplaats
Michael van Hoogenhuyze

In de cultuurgeschiedenis zien we hoe mensen steeds andere opvattingen hebben over de ruimte en de manier om die ruimte in te vullen. De relatie tussen ruimte en betekenis geeft ons de mogelijkheid de cultuurgeschiedenis van Europa terug te vinden in het stadsbeeld van Leiden. Is het mogelijk de stad en ook de plattegrond te lezen als een verslag van de eigen geschiedenis?

Michael van Hoogenhuyze was te gast in TELEAC-programma Hoe?Zo! en vertelt over de verschillende betekenissen van plekken in Leiden. Zijn bijdrage in het programma is in grote lijnen een samenvatting van de lezing die hij hield in het RAP. Het gesprek is te beluisteren op de media-pagina.

20 februari 2008
‘Het Woud zonder Genade’ en andere mythes op de kaart van Leiden
Martijn Storms (Conservator Kaarten & Atlassen, Universiteitsbibliotheek Leiden, Bijzondere Collecties)

In de Universiteitsbibliotheek Leiden wordt een grote verzameling oude kaarten en atlassen bewaard. In deze verzameling bevinden zich ook vele plattegronden van Leiden en gedetailleerde kaarten van de stad en omgeving. Tijdens de lezing stond een selectie van opmerkelijke, afwijkende en vreemde kaarten van Leiden centraal en werd de vraag beantwoord waar nu precies het Woud zonder Genade zich bevond...

5 maart 2008
Leidse kaarten van water
Piet de Baar (Regionaal Archief Leiden)

Eeuwenlang zorgden de vele grachten ervoor dat Leiden als het ware uit een eilandenrijk bestond. Door overkluizingen en dempingen is met name het visuele effect in tal van straten geheel anders geworden. Maar het had ook veel meer effecten, die besproken werden, zoals het verlies van transportmogelijkheid voor de scheepvaart, afvoer van vuil water, viswater, bluswater enz. Ook werden zaken behandeld als de effecten voor de stadsverdediging, het stinken van het grachtwater en de verspreiding van ziekten en ongedierte als ratten, het onbruikbaar zijn als drinkwater, de noodzaak van de bouw van vele dure bruggen, kaden en havens. Kortom, alles wat maar met de rol van het water binnen Leiden te maken had en heeft.

19 maart 2008
De Nieuwe Kaart van Leiden
Donald Lambert (stadsbouwmeester van Leiden)

Wat is de positie van Leiden in de Randstedelijke Metropool? Een korte schets van de ontwikkeling van de regio en de stad door de eeuwen heen laat zien dat Leiden een andere plek aan het krijgen is. Wat betekenen bovenlokale ontwikkelingen voor de stad? Wat voor soort centrum wordt Leiden hierin op lange termijn?

Ook binnen de grenzen van de stad zijn er allerlei plannen voor de (verre) toekomst. Deze plannen zijn bijeengebracht op de ‘Nieuwe Kaart van Leiden’. Deze kaart geeft plannen voor de stad tot 2030 weer: de bestaande situatie, goedgekeurde en indicatieve plannen. Maar hoe moeten we die kaart eigenlijk zien? Donald zoomde in op een aantal plekken in de stad.

Architect Peter van Swieten trad op als gespreksleider.

2 april 2008
Klopt de kaart van Leiden?
Geo-Informatie Systemen en Georefereren van oude kaarten
Combi-lezing door Marijn Zuurmond (Geo-Applicatiebeheer), Arjan Honkoop (Team Gegevens) en Matthijs Burger (Monumenten en Archeologie) van de gemeente Leiden

Bij de gemeente Leiden worden allerlei gegevens over de stad verzameld en beheerd in zogenaamde Geo-Informatie Systemen (GIS). Hiermee kunnen stadskaarten worden gemaakt die heel specifieke data laten zien. Door het combineren van uiteenlopende ‘lagen’ op de kaart van Leiden kan dit instrument heel goed worden ingezet ter ondersteuning van nieuw beleid. Marijn Zuurmond en Arjan Honkoop gaven uitleg over deze systemen en lieten voorbeelden zien van het gebruik in de praktijk.

In het GIS zitten ook oude stadskaarten die veel historische informatie bevatten. Deze oude kaarten zijn echter niet altijd ‘kloppend’: ze zijn vaak scheef of krom opgemeten, getekend en/of gedrukt. Door het ‘georefereren’ van de oude kaarten aan de hand van de kaart van nu, is het mogelijk alle punten op de kaart weer recht te trekken en zo nieuwe kaarten te maken vol historische informatie. Hoe dat werkt en waarom dat belangrijk is vertelde Matthijs Burger.

16 april 2008
Globe4D, tijdreizen met een interactieve vierdimensionale wereldbol
Lezing en demonstratie door Rick Companje

Voor het eerst was de Globe4D in Leiden te zien voor publiek. De makers Rick, Danica, Hanco en Nico toonden de globe-met-tijdwiel en de aanwezigen konden zelf ervaren hoe intuïtief deze werkt en hoe leerzaam deze is.

Globe4D is een vierdimensionale wereldbol: een apparaat bestaande uit een bol met daaromheen een ring. Op de bol wordt het aardoppervlak (of elke andere planeet) geprojecteerd en door aan de ring te draaien kan de tijd worden beïnvloed. Zo zie je op interactieve wijze de veranderingen die de planeet doormaakt tijdens het verstrijken van de tijd. Snelle veranderingen zoals weerbeelden, aardbevingen, dag/nacht, seizoenen en vliegtuigroutes kunnen worden getoond, maar ook veranderingen die plaatsvinden over een veel langere tijd. Je kunt er 750 miljoen jaar mee terug in de tijd, waardoor je bijvoorbeeld een goed beeld krijgt van continentale verschuiving, maar draai je het tijdwiel de andere kant op, dan reis je door tot 250 miljoen jaar in de toekomst.

De Globe4D ontwikkelt zich steeds verder. Door verschillende gegevens over elkaar heen te projecteren op de bol zijn nieuwe mogelijkheden ontstaan om deze gegevens met elkaar in verband te brengen: Hoe visueel is de correlatie over tijd tussen de industriële revolutie de groeiende hoeveelheid CO2? Is de stijgende temperatuur van de aarde van zichtbare invloed op vogeltrek? Wat heeft de geleidelijke aanleg van spoorwegen betekend voor de bevolkingsspreiding? Wat heeft de continentale verschuiving voor invloed gehad op de verspreiding van diersoorten over de tijd? Wat hebben landsgrenzen voor invloed op religie?

De globe kan een bijdrage leveren aan het beantwoorden en uitleggen van deze en nog vele andere vragen. Welke nieuwe toepassingen bedenkt u?

Globe4D is voortgekomen uit een onderzoek gedaan door vier studenten, Rick Companje, Nico van Dijk, Hanco Hogenbirk en Danica Mast, van de Master studie Media Technology aan de Universiteit van Leiden. De Globe4D is al op veel plekken in de wereld getoond op belangrijke technologie-conferenties en -festivals en won daarmee ook verschillende prijzen.

Ga voor meer informatie over de Globe4D naar de website.

23 april 2008
Psychologie van het kaartlezen
Dr. Karel Hurtz (Sectie Cognitieve Psychologie, Universiteit Leiden)

Landkaarten en stadsplattegronden zijn al zo oud als de mensheid. Zij helpen mensen in eerste instantie bij oriëntatie en navigatie. Daarnaast worden kaarten ook al sinds mensenheugenis gebruikt om gegevens over de fysieke en sociale structuur van een land of werelddeel weer te geven. In verschillende culturen en landen worden kaarten anders getekend. Hoe komt dat eigenlijk?

In de psychologie worden kaarten en plattegronden ook wel gezien als verlengstukken van de menselijke geest. Het is interessant dat mensen, terwijl ze van A naar B gaan, in hun hoofd een soort plattegrond hebben waardoor ze zich laten leiden. Maar hoe nauwkeurig is deze interne kaart eigenlijk? En klopt deze mentale kaart met de ‘juiste’ plattegrond op papier? Wat is de invloed van de TomTom op onze navigatievermogen? En hoe zit het nu met die verschillen tussen mannen en vrouwen als het om navigeren gaat?